3. Prekambr, Geologia, geologia historyczna dla geografów
[ Pobierz całość w formacie PDF ] Prekambr to przedkambryjski okres dziejów Ziemi obejmujący dwa eony — archaik i proterozoik. Jego początek przyjmuje się jako czas powstania pierwszej skorupy ziemskiej (około 4,5 mld lat temu), a koniec — 545 mln lat temu. Obejmuje on zatem ponad 85% dziejów Ziemi. Terminy archaik i proterozoik wprowadzono w drugiej połowie dziewiętnastego stulecia dla określenia dolnego i górnego prekambru. Podział ten przyjął się powszechnie i jest używany do dzisiaj. Wraz z postępem badań jednostkom tym nadano status er i dokonano podziału na jednostki niższego rzędu, który przyjął się powszechnie i jest stosowany w geologii do dzisiaj. W ostatnich latach pojawiła się propozycja podziału archaiku na cztery ery i proterozoiku na trzy samodzielne ery: paleoproterozoik, mezoproterozoik i neoproterozoik, z których każda podzielona jest na okresy (tab. 2). EWOLUCJA SKORUPY ZIEMSKIEJ Na początku prekambru istniała pierwotna skorupa ziemska — cienka, licząca zaledwie kilka kilometrów grubości, zbudowana ze skał zasadowych i ultra- zasadowych. Była ona bardzo niestabilna, gdyż stale ulegała przetapianiu, wciągana przez prądy konwekcyjne w strefę górnego płaszcza. Na powierzchni tworzyły się rozległe obszary gorącej lawy. W wyniku niszczenia skał pierwotnej skorupy oraz pojawienia się hydrosfery powstały pierwsze osadowe skały okruchowe, które, podobnie jak skały magmowe, ulegały przetapianiu i przeobrażaniu. Z czasem, w wyniku różnicowania się magmy zaczęły powstawać pierwsze magmowe skały obojętne, a później kwaśne, tworząc w skorupie pierwsze segmenty sialiczne — mikrokontynenty. Z tego okresu pochodzą najstarsze znane obecnie skały na Ziemi, liczące około 4 mld lat. 28 Prekambr Tabela 2. Podział prekambru (Międzynarodowa Unia Nauk Geologicznych, 2004) Na okres 3,5-2,7 mld lat temu przypada dalsze powiększanie się skorupy sialicznej (kontynentalnej) i podział skorupy na części oceaniczne i kontynentalne. Powiększanie się obszarów kontynentalnych następowało w wyniku przyrastania do jąder kontynentów nowych, młodszych fragmentów, składających się z mikro- kontynentów gnejsowych i łańcuchów zieleńcowych. Było to związane z procesami zachodzącymi w strefach subdukcji, znajdujących się na skraju ówczesnych kontynentów, co w konsekwencji prowadziło do powstawania różnowiekowych łańcuchów górskich. Te różnowiekowe struktury uległy następnie peneplenizacji około 1,9-1,8 mld lat temu, a ich części korzeniowe wchodzą obecnie w skład fundamentu krystalicznego platform na wszystkich kontynentach (ryc. 12). W młodszym proterozoiku w obniżeniach fundamentu krystalicznego utworzyły się baseny, w których zarówno w warunkach morskich, jak i lądowych powstawały różnorodne skały osadowe, głównie okruchowe: zlepieńce, piaskowce (w tym piaskowce żelaziste — jaspility), szarogłazy, łupki ilaste. W zbiornikach morskich, w wyniku działalności sinic, tworzyły się wapienie (m.in. wapienie stromatolitowe) Ewolucja skorupy ziemskiej 29 Ryc. 12. Główne rejony występowania skał prekambryjskich na powierzchni. Kreskami zaznaczono przebieg różnowiekowych pasm fałdowych (wg H.L. Levina, zmienione) i dolomity. Skały te zostały częściowo zmetamorfizowane, wchodząc w skład najniższych ogniw pokrywy platformowej, ale znaczne ich fragmenty przetrwały do naszych czasów w postaci pierwotnej, dostarczając wiele cennych wiadomości 0 ówczesnych warunkach sedymentacji, paleoklimacie i życiu organicznym. Na obrzeżach kratonów następowało dalsze przyrastanie skorupy kontynentalnej w wyniku tworzenia się łańcuchów górskich zbudowanych z silnie zmetamor- fizowanych i pociętych intruzjami skał magmowych oraz różnorodnych osadów okruchowych i węglanowych. Struktury te zostały następnie speneplenizowane 1 przyłączone do fundamentu obecnych platform kontynentalnych. W wyniku ruchu płyt litosfery powiększające się bloki kontynentalne przemieszczały się, a pod koniec prekambru połączyły się na krótko w jeden superkontynent (ryc. 13), zwany Pangeą (I). ŚWIAT ORGANICZNY Zycie na Ziemi powstało w zbiornikach wodnych i jest wynikiem ewolucji materii, z której zbudowana była pierwotna skorupa ziemska, atmosfera i hydrosfera, zachodzącej pod wpływem potężnych i różnorodnych źródeł energii (m.in. ciepło Ziemi, wyładowania atmosferyczne, promieniowanie kosmiczne). Należy jednak wspomnieć, że w ostatnich latach sugeruje się coraz częściej, że najprymitywniejsze formy życia mogły znajdować się w stałych fragmentach materii (asteroidach, meteorytach), w wyniku akrecji których powstała nasza planeta. 30 Prekambr Ryc. 13. Superkontynent Pangea I ok. 550 min lat temu (wg S. Stanleya 2002 — zmodyfikowane) Najstarsze ślady życia, zachowane jako skamieniałości i trudne do interpretacji, to pojedyncze komórki utożsamiane z bakteriami i sinicami (Procaryota), stwierdzone w skałach o wieku 3,8 mld lat (seria Isua w północno-zachodniej Grenlandii). Różnicowały się one powoli przez cały prekambr. Niektóre z nich miały zdolność budowania struktur wapiennych w postaci mat i słupów z cienkimi warstewkami przyrostowymi. Struktury te, zwane stromatolitami, znane także współcześnie, stosunkowo licznie występują w prekambrze. Najstarsze z nich mają wiek około 3,5 mld lat i pochodzą z rejonu Pilbara w północno-zachodniej Australii; częściej są one spotykane w skałach proterozoiku wszystkich kontynentów (masowy rozwój formacji stromatolitowych rozpoczął się ok. 2,8 mld lat temu i trwał niemal do końca proterozoiku, tj. do ok. 0,6 mld lat temu). Około 1,5 mld lat temu pojawiły się pierwsze Eucaryota — organizmy o komórkach zawierających jądro i organelle. Miały one kulisty kształt i często liczne wyrostki na powierzchni. Były to najprawdopodobniej organizmy plank- toniczne. Nazwano je akritarchami. Najstarsze z nich stwierdzono w Amelia Dolomite w Australii. Przed około 700 mln lat w zbiornikach wodnych wyodrębniły się ewolu- cyjnie pierwsze organizmy tkankowe. Za najciekawsze i najważniejsze stanowisko kopalnych organizmów tkankowych uważa się rejon Ediacara w południowej Australii, od którego pochodzi nazwa tych organizmów, zwanych tradycyjnie fauną z Ediacara. W grubej formacji piaskowców występuje kilka poziomów ze szczególnie licznymi i dobrze zachowanymi skamieniałościami (ryc. 14). Opisano Świat organiczny 31 Ryc. 14. Fauna i flora z Ediacara (wg H. Glaessnera) stamtąd meduzopodobne: Mawsonites, Ediacaria, zbliżone do koralowców ośmiopromiennych: Pteridium i Rangea, przodków pierścienic: Dickinsonia i Spriggina i stawonogów: Praecambrium i Parvancorina , a także Tribrachidium. Łącznie opisano z tego miejsca 21 rodzajów i 29 gatunków. Podobne zespoły skamieniałości w skałach z tego samego przedziału czasowego znaleziono również w innych rejonach kuli ziemskiej, jednak nie są to znaleziska tak liczne. W Europie bogate stanowiska znajdują się na południowych wybrzeżach Morza Białego, a pojedyncze znaleziska znane sa z Podola, Norwegii i Wielkiej Brytanii (Szkocja). Przynależność systematyczna fauny z Ediacara nie jest zupełnie jasna. Jedni badacze uważają ją za przodków fauny znanej z paleozoiku, a inni — za formy charakterystyczne tylko dla prekambru, które przed paleozoikiem nagle wymarły. 32 Prekambr
[ Pobierz całość w formacie PDF ] zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.pllily-lou.xlx.pl
|
|
Linki |
: Strona pocz±tkowa | : 2002 - Arkusz III - rozwiązania, MATURA, HISTORIA SZTUKI!, ARKUSZE I ROZWIĄZANIA | : 3. Black Mirror.The Entire History of You.HDTV.XviD-RiVER, movies, Black Mirror (scify, 2011) | : 2. Borawski Stanisław - Podstawy idei poznawczej stuDiów nad dziejami używania języka. Esej o diachronii, Historia Języka Polskiego - zagadnienia egzaminacyjne | : 2006 MAJ OKE PP ODP, Szkoła, Liceum^Technikum, MATURA, HISTORIA MUZYKI arkusze maturalne, POZIOM PODSTAWOWY | : 2009 STYCZEŃ OKE PP ODP, Szkoła, Liceum^Technikum, MATURA, HISTORIA SZTUKI arkusze maturalne, POZIOM PODSTAWOWY | : 2011 MAJ OKE PP ODP, Szkoła, Liceum^Technikum, MATURA, HISTORIA MUZYKI arkusze maturalne, POZIOM PODSTAWOWY | : 2006 LISTOPAD OKE PR ODP, Szkoła, Liceum^Technikum, MATURA, HISTORIA SZTUKI arkusze maturalne, POZIOM ROZSZERZONY | : 2007 MAJ OKE PR ODP, Szkoła, Liceum^Technikum, MATURA, HISTORIA MUZYKI arkusze maturalne, POZIOM ROZSZERZONY | : 2007 MAJ OKE PP ODP, Szkoła, Liceum^Technikum, MATURA, HISTORIA SZTUKI arkusze maturalne, POZIOM PODSTAWOWY | : 2005 MAJ OKE PR NUTY, Szkoła, Liceum^Technikum, MATURA, HISTORIA MUZYKI arkusze maturalne, POZIOM ROZSZERZONY |
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plaudipoznan.keep.pl
. : : . |
|